کوفیه و عقال، پوشش عربی محبوب حاج قاسم

چَفیّه (در اصل به عربی می شود :کوفية) يا الغترة يا الشماغ يا الحطّة يا المشدة يا القضاضة  یک نوع سربند رایج در پوشاک سنتی مردم عرب و کشورهای عربی و بعضا کشورهای غیر عرب است که بر روی سطح سر و زیر عقال قرار میگیرد .

چفیه می تواند به اشکال مختلفی بسته شود.

چفیه بعنوان سربند استفاده می‌شود تا از سر و چشم دهان آنان در برابر آفتاب و شن محافظت کند. در مواقعی بستن کوفیه فقط برای تکمیل بودن لباس فرد استفاده می‌شود. چفیه را با رشته‌ای به نام عقال بر سر می‌بندند که در مجموع چفیه و عقال نامیده می‌شود. یا چفیه به صورت عمامه که در کشور های مختلف به صورت های مختلف بسته می شود

با وجود رواج بیشتر واژهٔ «چفیه»، برخی مانند ابوالحسن نجفی، «چفیه» را شکل غلط کلمه می‌دانند و اصرار دارند که حتماً باید واژهٔ «کوفیه» به کار رود.

بعضی منشأ اصطلاح کوفیه را شهر کوفه دانسته‌اند حال آنکه به نظر می‌رسد از پوشاک‌های بسیار قدیمی و همه‌گیر سرزمین عرب بوده‌است.

کوفیه به قدمت تاریخ

پژوهش‌گران لباس فولکلوریک ملت‌ها معتقدند ترکیب رنگ به کار رفته در “کوفیه” به تمدن‌های کهن بین‌النهرین بازمی‌گردد و ساختارهای ترکیبی و یا رنگی آن برگرفته از شکل تور ماهی‌گیری یا خوشه گندم است.

تاریخ پوشاک به طور کلی بخشی از تاریخ تمدن و فرهنگ انسان است. اين روند از زمانی آغاز شد که انسان‌ها زندگی فردی و غارنشینی را رها کرده و هسته‌های ابتدایی نخستین جامعه بشری را پدید آوردند.

از این رو در هر جامعه‌ای بنا به شرایط آن جامعه نوع پوشاک و پوشش زنان و مردان متفاوت است. آب و هوا و شرایط اقلیمی، پدیده شهرنشینی، کار و پیشه، کشف منابعی چون مس و فلزات، پیدایش ادیان و مذاهب و وقوع جنگ‌ها و… از شرایطي هستند که تاثر مستقیم بر پوشش انسان‌‌ها دارند.

کوفیه (چفیه عربی) چیست؟

چفیه یا (كوفيه) یکی از بخش‌های پوشاک سنتی عربی است. “کوفیه“ دستمال بزرگی است که عرب‌ها از آن به عنوان سربند یا پوشش سر استفاده می‌کنند و معمولا از پنبه و یا کتان ساخته می‌شود تا از سر، چشم و دهان آنان در برابر آفتاب و شن محافظت کند.

عقال چیست؟

کوفیه را با رشته‌ای به نام “عقال” بر سر می‌بندند که در مجموع کوفیه و عقال نامیده می‌شود. در زبان عربی خوزستانی به اين دستمال “چفیه” و “اعگال” می‌گویند.

در تعريف نام و ریشه لغوی “چفیه” بايد گفت تعریف فرهنگ معین از کوفیه این چنین است: «دستار چهار گوشه‌ای که مردان عرب روی سر خود انداخته و رشته‌ای مخصوص بر آن و روي سر قرار مي‌دهند که “عقال” نامیده می‌شود.» هم‌چنين در تعریف “کوفیه” در فرهنگ عبدالنبی قیم نیز این چنین آمده است: «کوفیه، دستار، چفیه، عوام کفیه می‌گویند.»

نام‌های دیگر کوفیه (چفیه عربی) چیست؟

هم‌چنین چفیه با نام‌های الغتره، الشماغ، حطه و مشده نیز شناخته می‌شود. برخی از ترک‌ها معتقدند کلمه “شماغ” برگرفته از کلمه ترکی (YASMAK) “یاشماک” به معنای چیز‌ بسته شده، گرفته شده است.

این در حالی است که عرب‌ها قبل از هم‌جواری با ترک‌ها از چفیه استفاده می‌کردند. در برخی کشورهای شمال جزیره عربی چفيه به نام‌هاي “کوفیه” یا “حطَّه” نامیده نيز می‌شود.

نام‌گذاری حطَّه در بلاد شام (شامات) مرسوم‌تر مي‌باشد. در حالی که در منطقه جزیره عربی، اردن و عراق كاربرد كلمه “شمّاغ” متداول‌تر است. در روسيه نيز چفيه را با نام “عرفاتكا” مى‌شناسند.

نحوه بستن کوفیه (چفیه)

“چفیه” در بین عرب‌ها به اشکال متفاوتی بسته می‌شود. اغلب به شکل مثلث تا شده و روی سر قرار می‌گیرد و بر آن “عقال” گذاشته مي‌شود. “عقال” برای نگه داشتن “کوفیه” بر سر است.

در بین عرب‌های عراق و هم‌چنین عرب‌های ایران در خوزستان به غیر از قرار دادن “عقال” روی کوفیه آن را به شكل ديگري و بدون عقال نیز بر سر قرار می‌دهند، به این صورت که چفیه را به شکل مثلث روی سر گذاشته و دو طرف چپ و راست آن را به صورت بر عکس یعنی طرف سمت راست چفیه را به سمت چپ سر و طرف سمت چپ آن را به سمت راست بر سر تا مي‌كنند. 

یک نوع بستن چفیه نیز در بین اماراتی‌ها متداول است که آن را دور سر تابانده و از پشت گردن یک ضلع از مثلث تشکیل شده را بیرون نگه می‌دارند.

این سبک بستن نیز در بین عرب‌های ایران مخصوصا در بین عرب‌های خوزستان نیز مشاهده می‌شود.

در کشورمان به غیر از عرب‌های هموطن کرد‌ها و بلوچ‌ها نیز از چفيه استفاده می‌کنند.

رنگ‌های کوفیه (چفیه)

تفاوت رنگ و نقوش در پوشش‌ها، بيان‌گر باورها و آداب و رسوم در ميان اقوام و در عين حال تجلي گوشه‌اي از هنرهاي سنتي و صنايع دستي آن‌ها است.

اگر به ترکیب رنگ پرچم‌های این کشورها دقت کنیم تشابه رنگی زیادی با رنگ‌های به کار رفته در چفیه آن‌ها می‌بینیم.

رنگ مشکی با مستطیل یا مربع‌های روی چفیه بیش‌تر در بین عراقی‌ها، فلسطینی‌ها و عرب‌های ایران مرسوم است که در خوزستان به این نوع چفیه، چفیه “بگعه” می‌گویند.

چفیه دیگری وجود دارد که فقط از رنگ سفید تشکیل شده است و آن را “الغتره” می‌خوانند که معمولا از چفیه‌های نقش‌دار هم‌چون “شماغ” سبک‌تر است.

چفیه‌اي به رنگ آبی نیز که در عراق، بوستان و شادگان دیده می‌شود در خوزستان “امجوته” نام دارد.

تبدیل شدن چفیه به نماد مقاومت

در دوران جنگ نيز رزمندگان کشورمان از چفیه به عنوان نماد مقاومت استفاده می‌کردند؛ تا جایی که در تاریخ 30 شهریور 89 با خبر شدیم که علي‌رضا عامري با اشاره به آغاز هفته دفاع مقدس اظهار داشت: آيين‌نامه ثبت اشياي خاص دفاع مقدس مانند «سربند» و «چفيه» تدوين شده است.

شایان ذکر است که همه ساله در مراسم مختلف از جمله روز‌ ارتش عرب‌های ایران با لباس محلی و چفیه سفید “الغتره” و “عقال” رژه می‌روند.

عکس های حاج قاسم سلیمانی با لباس و پوشش عربی کوفیه و عقال

شهید سردار حاج قاسم سلیمانی نیز به عنوان فرمانده سپاه قدس در مأموریت های خود در عراق و سوریه از لباس عربی از جمله کوفیه (چفیه) استفاده می کردند.

این چنین به نظر می‌رسد که چفیه در بین جوانان به نماد حرکت‌های جنبشی تبديل شده است. مثلا در وقایع اخیر در کشورهای عربی چفیه را بر سر و گردن جوانان مصر، تونس، شیعیان بحرین و دیگر کشورها دیده‌ایم. در میان این کشورها فلسطین نماد مقاوت کشورهای اسلامی چفیه را فراوان استفاده می‌کند.

ورود چفیه به قاره اروپا

چفیه را هم‌اکنون می‌توانیم در اکثر کشورهای جهان دور گردن بسیاری از دختران و پسران و هم‌چنین در اکثر ویترین‌ کشورهای غربی و فستیوال مد لباس ببینیم.

پشت ویترین فروشگاه‌هاى معروف لباس در بازارهای لباس غرب، براى تزیین مانكن‌هاى پلاستیكى از انواع چفیه‌ها استفاده شده حتي شاهد فروش چفیه‌هايی با رنگ سیاه و سفید هستيم كه با مبالغ بسيار بالایی عرضه مي‌شوند.

در کشور ما نیز چند سالی است که استفاده از این پوشش زیبا را در بین دختران و پسران شاهدیم. می‌توان گفت استفاده از چفیه بعد از خوزستان به دلیل عرب‌نشین بودن اين استان در بین جوانان پایتخت نیز  بسيار رواج دارد.

منبع: ویکیپدیا + ایسنا + عربیفا